Oι ιατρικές προσομοιώσεις (medical simulations) ως κοινωνικές πρακτικές

Τα τελευταία χρόνια οι προσομοιώσεις (simulations) έχουν καταλάβει κεντρική θέση στην ιατρική εκπαίδευση. Οι προσομοιωτές (simulators) διαφέρουν από απλά μοντέλα εξάσκησης βασικών ιατρικών δεξιοτήτων, μέχρι πολύπλοκα συστήματα δυνητικής πραγματικότητας τα οποία αναπαριστούν το κλινικό περιβάλλον μιας αίθουσας χειρουργείου ή μιας Μονάδας Εντατικής Θεραπείας.
Στα πλεονεκτήματα της χρήσης των προσομοιωτών στην ιατρική εκπαίδευση περιλαμβάνονται:

• Η μείωση του απαιτούμενου χρόνου εκπαίδευσης.
• Η μείωση των ωρών εργασίας.
• Η προστασία της υγείας των ασθενών.

Mε τη συνεχή εκπαίδευση στο ασφαλές περιβάλλον της προσομοίωσης οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να αποκτήσουν τις απαραίτητες κλινικές δεξιότητες δίχως να θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές πραγματικών ασθενών. Οι πρόσφατες εξελίξεις στη κατασκευή των προπλασμάτων προσφέρουν υψηλό επίπεδο ρεαλισμού (realism) στις αναισθησιολογικές προσομοιώσεις, ενώ υπολογιστικά συστήματα αναπαριστούν πλήθος χειρουργικών διαδικασιών (Κreebone et.al ,2006).

Σε πολλές ιατρικές πρακτικές ωστόσο η γνώση σχετικά με το σώμα του ασθενούς διαμεσολαβείται απο την τεχνολογία. Στις περιπτώσεις αυτές δεν υπάρχει μια απευθείας ενδοδράση (intra-action)¹ μεταξύ ασθενούς-γιατρού αλλά μια τεχνολογική ανακατασκευή της ιατρικής γνώσης. Κατ αυτή την έννοια ο προσομοιωτής μπορεί να στείλει τεχνολογικώς διεμεσολαβούμενα σήματα όπως θα έκανε ένας πραγματικός ασθενής. Αυτού του είδους οι προσομοιωτές αναφέρονται ως υψηλής πιστότητας (high fidelity), όπου πιστότητα σημαίνει ο βαθμός που ο προσομοιωτής μιμείται το σύστημα που προσομοιώνει (Maran and Glavin, 2003).

Η πιστή αναπαράσταση της “πραγματικότητας” παραμένει το κύριο ζητούμενο για τις επιστήμες που χρησιμοποιούν την προσομοίωση στα πλαίσια της εκπαιδευτικής τους δραστηριότητας. Υπήρξαν πολλές προσπάθειες για να περιγραφεί η σχέση μεταξύ του πραγματικού και του προσομοιαζόμενου, οι πιο σημαντικές περιγράφονται με τις έννοιες της πιστότητας (fidelity) και της εγκυρότητας (validity). Πολλοί ερευνητές περιεγραψαν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η πιστότητα και η εγκυρότητα είναι υψηλές ή χαμηλές αντίστοιχα, ενώ άλλοι μελέτησαν τη σχέση μεταξύ αυτών των μεταβλητών και του βαθμού της μάθησης που επιτυγχάνεται μέσω της προσομοίωσης.²

Από την άλλη όμως οι Salas & Bowers (2001), αναρωτιούνται πως είναι δυνατόν να οδηγούμαστε στο αυθαίρετο συμπέρασμα ότι η προσομοίωση οδηγεί καθεαυτή στη μάθηση, τη στιγμή που υπάρχει μεγάλο κενό στη μελέτη της προσομοίωσης ως διαδικασίας. Παρότι υπάρχει ένα σχετικά ικανό σώμα ερευνών για τη χρήση της προσομοίωσης στη διδασκαλία κοινωνικών πρακτικών,³ ελάχιστα έχουν μελετηθεί οι κοινωνικές πρακτικές πίσω από τις προσομοιώσεις. Μια κοινωνική πρακτική μπορεί να οριστεί ως ένα εξαρτώμενο από το πλαίσιο του χρόνου και του τόπου γεγονός το οποίο λαμβάνει χώρα εξυπηρετώντας έναν ή περισσότερους σκοπούς, κατά τη διάρκεια του οποίου οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους, με τεχνολογικές εφαρμογές (τους προσομοιωτές) καθώς και με τη σημασιολογική και φαινομενολογική διάσταση που είναι αναγκαία για να αντιληφθούν τον κόσμο (Dieckman et.al ,2007).

2.Η προσομοίωση ως ιατρική πρακτική

Ποιο είναι όμως το πρότυπο (standard) σώμα που αναπαριστούν οι προσομοιωτές ; Αποτελεί μια αναπαράσταση του σώματος που περιγράφουν τα βιβλία της ανατομικής, η οποία θα χρησιμοποιηθεί στο σχεδιασμό και την κατασκευή των μοντέλων που εντέλλονται να διδάξουν τι είναι εν τέλει το “σώμα” (Jordanova 1999; Laqueur 1990).

Αναπαριστά το μέσο ,υγιές και φυσικά ανδρικό σώμα, τη στιγμή που θα διδάξει ιατρικές πρακτικές που θα εξασκηθούν σε ασθενείς, διαφόρων σωματικών μεγεθών, ηλικίας και φύλου (Johnson, 2005).

Ωστόσο μόλις ο προσομοιωτής κατασκευαστεί υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για να μετρηθεί η εγκυρότητα του, από τη σύγκριση του με τους ανατομικούς χάρτες. Ο κυριότερος από αυτούς είναι ή συλλογή δεδομένων από την χρήση του και κατόπιν η πρόσκληση ειδημόνων (experts) που θα αξιολογήσουν την λειτουργία του. Το στοιχείο το οποίο αναζητούν οι ειδικοί είναι το κατά πόσο ο προσομοιωτής μιμείται το “αυθεντικό πράγμα”⁸, το οποίο αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη ιατρική πρακτική, σε μια χειρουργική διαδικασία, μια μέθοδο εξέτασης, μια καρδιακή προσβολή ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτό δηλαδή που επί της ουσίας αξιολογούν οι ειδικοί είναι η ικανότητα του μηχανήματος να αναπαράγει μια ιατρική κατάσταση και δράση και όχι το βαθμό ομοιότητας με το σώμα ενός ασθενούς. Η διαφορά είναι σημαντική. Οι προσομοιωτές μπορεί να έχουν κατασκευαστεί με τη βοήθεια μοντέλων του σώματος, αλλά ελέγχονται με τη χρήση μοντέλων της ιατρικής πρακτικής. Είναι πιθανό ότι ένα προσομοιωμένο σώμα βασισμένο σε μια ανατομική εικόνα θα ήταν διαφορετικό από ένα προσομοιωμένο σώμα το οποίο βασίζεται στον τρόπο που αντιδρά και αποκρίνεται κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων ιατρικών πρακτικών. Η διαφορά μεταξύ της μοντελοποίησης του σώματος σαν ανατομική κατασκευή και της μοντελοποίηση του σώματος σαν ιατρική πρακτική, μπορεί να θεωρηθεί ως η διαφορά μεταξύ οντολογίας και επιστημολογίας. Εάν σκεφτούμε τους προσομοιωτές ως μοντέλα του βιολογικού σώματος, οντολογικώς διαφορετικά από την ιατρική πρακτική, ως μοντέλα τα οποία είναι αντικειμενικώς ρεαλιστικά και σύμφωνα με τους όρους της ανατομικής κατασκευής, τότε θα αναμέναμε να είναι χρήσιμα για πολλές διαφορετικές ιατρικές διαδικασίες, όπως ακριβώς και το ανθρώπινο σώμα. Αλλά κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Υπάρχουν πολλών ειδών προσομοιωτές στην αγορά κι ο καθένας έχει σχεδιαστεί για συγκεκριμένη ιατρική εξειδίκευση και για συγκεκριμένες ιατρικές διαδικασίες. Κάτι τέτοιο ερμηνεύεται αν σκεφτούμε την προσομοίωση ως αναπαραγωγή της ιατρικής επιστημολογίας. Καθώς ιατρικοί ειδήμονες (experts) διαφορετικών ειδικοτήτων εργάζονται με διαφορετικά μέλη του σώματος αναπτύσσουν ξεχωριστές αναπαραστάσεις του τι είναι το σώμα και πως συμπεριφέρεται. Σαν αποτέλεσμα δυο προσομοιωτές μπορεί να μοντελοποιούν το ίδιο μέλος του σώματος εντελώς διαφορετικά, ανάλογα με τους ειδικούς στους οποίους απευθύνονται, αλλά και τις πρακτικές που θα εξασκήσουν. Για παράδειγμα η καρδιά αναπαρίσταται διαφορετικά, αν ο προσομοιωτής προορίζεται για την εκπαίδευση καρδιοχειρουργών ή για την εκπαίδευση αναισθησιολόγων, κι αυτό διότι η γνώση που η κάθε ομάδα θέλει να αποκομίσει από την καρδιακή λειτουργία είναι εντελώς διαφορετική, καθώς επίσης τα εργαλεία και οι τακτικές που θα χρησιμοποιήσουν. Κατ αυτή την έννοια ο προσομοιωτής προσομοιώνει τον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες της υγείας ερμηνεύουν και διαβάζουν το σώμα του ασθενούς κι όχι το σώμα ως ανεξάρτητη οντότητα. Η εγκυρότητα και η πιστότητα του προσομοιωτή βασίζεται στο πόσο καλά ο προσομοιωτής αναπαράγει τα σήματα, τα οποία οι επαγγελματίες της υγείας χρησιμοποιούν για να καταλάβουν το σώμα, ή με άλλα λόγια στο πόσο καλά ο προσομοιωτής αναδημιουργεί τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το σώμα. Οι σχετικοί όροι περιγράφονται ως μηχανική πιστότητα(engineering fidelity), η οποία σημαίνει το πόσο καλά ένας προσομοιωτής αναπαριστά τα φυσικά χαρακτηριστικά της ιατρικής πρακτικής και λειτουργική πιστότητα (functional fidelity), ή οποία σημαίνει το πόσο καλά ένας προσομοιωτής αναπαριστά τις δεξιότητες της σχετικής διαδικασίας. (Maran & Glavin 2003). Αν λάβουμε υπόψη και τις δύο έννοιες, αυτό που εν τέλη προσομοιώνεται είναι μια διαδικασία-μια πρακτική δια μέσω του χρόνου και όχι φυσικά μια απαράλλαχτη αντικειμενική ανατομία. Οι προσομοιωτές δεν ανακατασκευάζουν σώματα per se.Ανακατασκευάζουν το απαραίτητο περιβάλλον αλλά και την ικανότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων ιατρικών πρακτικών. Οι προσομοιωτές αναδημιουργούν το βιωμένο σώμα και ο τρόπος που ένα σώμα βιώνεται εξαρτάται αφενός από το είδος της τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε για να το γνωρίσουμε και αφετέρου από τις συγκεκριμένες ιατρικές πρακτικές που ασκούνται πάνω του.

Πηγή: http://mpletsos.wordpress.com